Borrels en klokgelui op buurtspraak Ede

Samenspraak zorgt al eeuwen voor harmonie in Ede-Veldhuizen

Niek Stam

EDE - De laatste nog functionerende buurtspraak in Nederland in Ede, is al meer dan duizend keer gehouden. Nog steeds scharen de bewoners van het gebied Ede-Veldhuizen zich rond een pittige kelk brandewijn om er de lopende zaken te bespreken: "De oervorm van onze democratie."

Hoe oud de traditie ook is, het beeld verschilt waarschijnlijk aanmerkelijk met vroeger, zo bleek gisteren. Bespraken eeuwen geleden enkele boeren op de eerste zondag na Sint-Geert hun problemen rond het haardvuur, nu is een nette kamer van Huis Kernhem ingeruimd.
Sommige tradities blijven echter bestaan. Nog immer is er het het klokgelui van de Grote Kerk in Ede dat de geërfden uit de buurt Ede-Veldhuizen bijeenroept. Met 25 man komen ze opdagen. Met dat aantal moet het destijds ook begonnen zijn, toen hetzelfde aantal boerderijen het buurtschap Veldhuizen vormde. Toen later het dorp Ede ontstond, dat later het buurtschap overvleugelde, bleef de samenspraak bestaan.
Volgens gemeentearchivaris Peter van Beek was de buurtspraak - "de oervorm van de democratie" - vroeger in veel meer Nederlandse buurtschappen gebruikelijk. "Een ideaal model om de harmonie te bewaren."
Tot 1910, toen vrijwel alle buurtschappen en zogeheten marken door de overheid zijn opgeheven. Op enkele na, waaronder Ede-Veldhuizen. "Voor zover bekend zijn wij de enige die nog een officiële buurtspraak houden", aldus Van Beek. Hij is de secretaris van het gezelschap: de buurtschrijver.

Inmiddels is het aantal aanwezigen niet meer representatief. Alle zogenoemde geërfden van Ede-Veldhuize - dat historisch gezien ook het centrum van Ede omvat - zijn toegenomen tot enkele tienduizenden. Het betreft namelijk iedereen die een huis of grond bezit in het buurtgebied. Buurtrichter Henk Stomphorst is blij dat hij die niet allemaal van brandewijn met kandij hoeft te voorzien - een andere traditie. "Anders zou het overzicht snel weg zijn."
Stomphorst is in het dagelijks leven manager bij een ziekenhuis. Hij kijkt evenwel niet raar op als om halfelf 's morgens de borrelglazen op tafel verschijnen. De traditie heeft effect: na de drinkpauze verloopt de discussie een stuk geanimeerder.
Gisteren was het debuut voor de nieuwe buurtscheuter, Evelien Folsche. Zij volgt haar vader op, die het werk 25 jaar deed en het weer overnam van zijn vader. Dat bestaat voornamelijk uit het bijhouden van de bezittingen: een bos op het lapje grond dat de buurtspraak exploiteert. "Het is een beetje politieagentje spelen", zegt ze zelf. Dat Folsche bosbouw heeft gestudeerd, geldt daarbij als een pre, aangezien ze vooral het toezicht heeft op bomen. Evenwel is de sterke arm bij machte om aan mensen boetes uit te delen in haar 2,5 hectare metend koninkrijkje. Deze mogen variëren van 3 tot 25 gulden.
Dat zou welkom zijn voor de begroting, die maar weinig uitgaven kent. Een van de grootste betreft de buurtspraak zelf: 43 euro voor brandewijn en koffie.
De lokale Rabobank heeft, zich sinds kort over de buurtspraak ontfermd en 1000 euro ter beschikking gesteld voor een scholenproject. Volgens Hetty ten Klooster is dat mooi te gebruiken om de Edese jeugd te bepalen bij de oude traditie die zich vlak onder hun neus bevindt. "Dat is beter dan de jaarlijkse winst opsouperen aan de borreltafel."
Bovendien is er jong bloed nodig. Mogelijk komt er dan wel een drinktraditie onder vuur te liggen. Dat kinderen geen brandewijn lusten, is volgens de bestuurders echter geen probleem. "We hebben ook jus d'orange."

Buurtspraak

• Buurtspraak: Jaarlijkse bijeenkomst van geërfden in Ede-Veldhuizen.
• Geërfden: Bezitters van huis of grond in de buurt.
• Buurtmeesters: Een soort wethouders.
• Buurtrichter: Hoofd der buurtmeesters.
• Buurtschrijver: Secretaris/archivaris.
• Buurtscheuter: Soort politieagent.
• Brandewijn met kandij: Vaste versnapering.